Blog

Soundscapes: Sanatta Ses Kullanımı ve Mekân Algısı

25 Ekim 2018 Prş

Düşük Frekanstan İmkansız Seslere | Üçüncü Platformda Gezintiler
Sanat, Kültür, Ses, Gürültü, Tını ve Müzik üzerine

FATİH AYDOĞDU
fatih@amberplatform.org

Borusan Contemporary Sanat/Teknoloji Konuşmaları 2018–2019 sezonunda Borusan Contemporary ve amberPlatform işbirliğiyle Tez | Antitez | Protez – Değişen Paradigmalar başlığı altında düzenleniyor. amberPlatform'dan Fatih Aydoğdu, konuşma serisinin temelini oluşturan fikirlerle ilgili bir yazı kaleme aldı. Bu yazının ikinci bölümü Kasım ayında yayına alınacak. Takipte kalın!

Günümüzün sanat pratiği, kalıcı (müzelik) değerler yaratmaktan çok kendine özgün bir iletişim estetiği (dil) yaratmak kaygısındadır. Çözümleyici kategoriler, taktik medyalar, katılımcı müdahaleler, gündemi belirleyen toplumsal koşullara yönelik analitik ve yapısal sorular sorarak, toplumsal değişim üzerine yeni sanat ve iletişim kategorileri oluştururlar. Süratli ya da aracısız iletişim araçları kendi doğaları gereğince farklı disiplinleri (estetik, pratik ya da kısmen teorik), aynı platformda kullanımlarını olası kılan modeller öngörürler. Burada görsel dil – ilinti, bağlam, gönderme ve çağrışımlar üzerinden – karşılaştırıcı söylemler üreterek, önceden kodlanmış imlerin, bir kültürün semantik kodlarıyla kesiştiği ve aktif boyutlar kazandığı noktayı tanımlar.

Söz konusu olan, olgusal ya da gerçekçi bir sunumdan ziyade, spesifik bir dile ait görsel (ve işitsel) bir alfabeyle, girift ilintileri belirleyen – ya da aradaki bağlantıları kuran taşıyıcıların –, bir özelliği, bir durumu, bir değeri ya da bir çıkarımı vurgulamasıdır. Bu seçilmiş kavramlar, aynı zamanda kendi içlerinde anlam, eylem ve deneyim olarak şekillenen toplumsal kategorileri de kapsarlar: yani toplumsal yapılar ve kategoriler hakkındaki gündelik deneyimlere, bir kültürün pratikte işlerliğine, siyasi, meşru, sınırlandırıcı ve kısıtlayıcı yapılarına dair herşeyi. Bu görsel kurgu dili, kodları aracılığıyla toplumsal hiyerarşilere, ekonomik ve siyasi yapılara, verili ideolojilere ve alışkanlıklara gönderme yaparak, okunabilir  farklı anlam dizgeleri yaratma çabasındadır. Bahsi geçen “okuma” için gerekli olan, yalnızca belli sayıdaki imlerin çözümlenip, deşifre edilmesi değil, kendiyle başka imlerin arasına da yaratıcılıkla girebilen, doğal bir çevre içerisinde tutarlı ve bilinçli davranabilmenin de temel kıstası olan bir yetidir.

Sanatın dünyasıyla kendimizi, kendi dünyamızla da sanatı bağdaştırabildiğimiz ölçüde, sanatın verili dünya düzenine ters asılmış bir pisuara dek her şey olabileceğini biliyoruz. [1]  Dijital (sonrası) sanat, Ağ toplumunu kendine rezonans mekânı olarak temel alır ve geleneksel sanatlardakinden farklı olarak izleyicisine sadece estetik bir sunumda bulunmakla yetinmeyerek, aktif bir katılım teklifiyle – bir aksiyona ya da performansa katılmayı tetikleyerek –  işin bir parçası olmaya motive eder. Bu özellik aslen her sanat eserinin doğası gereği içerdiği de bir öngörüdür. Sanat bir yandan, kendini, zamanı ve çevreyi, toplumsal, siyasi ve kültürel çerçevede yeniden tasarlamanın, gündemdeki verili koşullara ve yapısal işleyişlere  sorular sorarak, bir karşı- ya da ötevizyon üretmenin oyununu oynarken, güncel tüm taşıyıcı ve teknolojileri de kendine malzeme yapar. Buradaki müdaheleler sadece üretim pratikleri açısından değil, aynı zamanda yapısal somut bir tavır olarak da yenilenmenin (inovasyon) vazgeçilmez bir bileşeni haline gelir. Etkileşim alanını, yaratıcı, teknik ve sosyal enerjileri birbirleriyle harmanlayarak, dönüştüren ve çözümleyen bir platformda kuran, kurgusallığını ise analiz ettiği durumu ve çelişkileri açığa çıkartan, yorumlayan, sorgulayan ve dillendiren bir sanat.

Luigi Russolo, Intonarumori, 1913 - Kaynak: Wikimedia Creative Commons

Sanatın kullandığı ya da betimlediği stratejiler elbette ki sadece inovasyon ve gelenekten ibaret de değildir. Her sanat eseri bir anlamda kendi çağdaşları bağlamında kaydırıcı bir fonksiyon üstlenir; diğerlerinden farklılaştığı ölçüde dünya üzerine önermelerde bulunur. Bu farklılaşma yalnızca biçimsel bir çerçevede sanat mekanının belirleyici ögesi olarak (yenilikçi”, “izlemeci”) algılanmamalıdır; Kamusal Sanattan, Sokak Sanatına, mobil-aplikasyonlardan, katılımcı sanata kadar hepsi, sosyal bir mekana ait olduğu ölçüde anlam üretirler. Her sanat eseri topluma ve tarihe yöneltilmiş başka bir sorudur; Yukarıdan sanat, öyle ya da böyle elde var olanken, aşağıdan sanat ise öyle ya da böyle edinmek durumunda olduğumuz sanattır. Sanat, akışkan, dinamik ve akonvansiyonel kanallar üzerinden sorular soran, yeni anlatı biçimleri üreten bir operasyon alanıdır.

Borusan ve amberPlatform işbirliğiyle düzenlenen “Tez | Antitez | Protez ::: Değişen Paradigmalar” konuşma dizisi, daimi olarak teknik, teknolojik, ekonomik bir gelişime ve inovasyona odaklı günümüz toplumlarında ortaya çıkan durumu, sanat ve kültür perspektifinden ele alarak, yukarıda değinilen ve buna paralel değişen paradigmaları ve bu bağlamda, sanatın ve sanatçının üretim biçimi- ve araçlarının bazılarını konuşmak ve tartışmak amacını güdüyor.

Kaydedilebilirlik, Manipülasyon ve Kültürel Hafıza

Kültür Antropoloğu ve Medya Filozofu Vilem Flusser [1920–1991], 1988’de “Ars Electronica” için kaleme aldığı “Hafıza destekleri” [2] adlı yazısında insanlığın Termodinamiğin ikinci temel yasasıyla doğrudan çeliştiğini iddia eder, çünkü bu yasa bize doğadaki her şeyin unutmaya ve unutulmaya eğilimli olduğunu söyler. “Bilinen tüm canlılardan farklı olarak insanlar, yalnızca kalıtım yoluyla aldıkları bilgileri değil, edinilmiş bilgileri de bir sonraki nesillere devreden cinstir.” der, Flusser. Bunun ismine Kültürel hafıza diyoruz. Kültürel hafıza [Kütüphane] zaman içerisinde kendini toplumlara yavaş yavaş kabul ettirir ve hatta ulvi bir mertebeye ulaşır. Edinilmiş bilgilerin kayıtlandığı bir arşiv olarak kütüphane bir hafıza desteği olma işlevini yitirerek, aşkın bir konuma evrilir ve artık insanlığın kendini entropiden korumak için kullandığı bir yapıya dönüşür. Flusser’e göre hardware ve software ilişkisi yazının bulunması ve ilk taşın üzerine kazınmasıyla başlar. Bir taşa [hardware] kazılı bir anlatı [mit], artık kişisel bir deneyim olmaktan çıkarak, kamusallaşır. Bu ortak hafızada biriken bilgiler, toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişime zemin oluştururlar. Bilginin ve deneyimin kayıtlanabilir bir hal alması her ne kadar sözel kültürden dijital kültüre geçişe önayak olan çok geniş bir kültür haznesinin oluşumunu sağladıysa da, bu bilgilerin teknik donanım sayesinde değiştirilebilirliğini ve manipüle edilebilirliğini de beraberinde getirmiştir. Böylece bu izlekte yazılmış resmi tarih de, olgular üzerine değil, anlatılar ve taktik stratejiler üzerine kurulu bir ortak hafızaya dönüşür.

Bibliyografi

[1] Marcel Duchamp | “fountain“ | 1917
https://www.tate.org.uk/art/artworks/duchamp-fountain-t07573

[2] Vilem Flusser  | On Memory | 1988 for Ars Electronica http://www.flusserstudies.net/sites/www.flusserstudies.net/files/media/attachments/on-memory.pdf (DE)

Sound-Art üzerine linkler:

The Complete History of Sound Recording in three and a half minutes as told by Mr Audio
https://www.youtube.com/watch?v=Xo9d-kUsuS0

Luigi Russolo
http://www.ubu.com/sound/russolo_l.html
http://www.ubu.com/historical/gb/russolo_noise.pdf

Edgar Varése
https://www.youtube.com/watch?v=a9mg4KHqRPw

Bernhard Leitner
https://vimeo.com/157713877
https://www.youtube.com/watch?v=sxyVQb-VywA
https://www.youtube.com/watch?v=sm5hpKHP41s

Bill Fontana
http://www.resoundings.org/Pages/Acoustical_Visions_Portfolio.html
http://resoundings.org/Pages/Architectural_Sound_Sculptures.html

Max Neuhaus Installation Times Square
https://www.youtube.com/watch?v=Yh36wzS6keM

Alvin Lucier, Vespers, 1969
https://www.youtube.com/watch?v=1ZHdUxFlNOA

In Be Tween Noise (Steve Roden) – Splint
https://www.youtube.com/watch?v=OHMO1bQnHbc

Steve Roden | Forms of Paper
https://www.youtube.com/watch?v=oO8HrG2h9pA

Fieldrecordings: Jana Winderen – Aquaculture
https://www.youtube.com/watch?v=YNAcRveixNI

Lawrence Abu Hamdan
http://lawrenceabuhamdan.com/conflicted-phonemes/

Christian Marclay
https://www.youtube.com/watch?v=laZKWOYTpS0
https://www.youtube.com/watch?v=Xp9-Nq3wfT4
https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=4yqM3dAqTzs
https://www.youtube.com/watch?v=5U-waMJ64rg

Milan Knizak
https://www.youtube.com/watch?v=88ONydyRX7c
https://monoskop.org/Milan_Kn%C3%AD%C5%BE%C3%A1k

Maryanne Amacher
https://sound-art-text.com/post/34332890147/maryanne-amacher-1938-2009-living-sound-for

Kurt Schwitters | Ursonate
https://www.youtube.com/watch?v=6X7E2i0KMqM

Bob Ostertag | Sooner or Later
https://www.youtube.com/watch?v=nFOWPZEj-3E

Alvin Lucier – I AM SITTING IN A ROOM | The Orchard Music 1981
https://www.youtube.com/watch?v=fAxHlLK3Oyk&feature=youtu.be

https://www.youtube.com/watch?v=SAaXSsoKVQg >>>

Pendulum Music Steve Reich 1968
https://www.youtube.com/watch?v=fU6qDeJPT-w

Fieldrecordings: Jana Winderen – Aquaculture
https://www.youtube.com/watch?v=YNAcRveixNI

Anestis Logothetis
http://anestislogothetis.musicportal.gr/the_graphic_notation/?lang=en

Helmut Lachenmann, Guero (for piano), 1969, with score
https://www.youtube.com/watch?v=3MChTWNDAg8

Candas Sisman
https://csismn.com/SYN-Phon

Earl Brown
https://www.youtube.com/watch?v=MXhH_7Rp-IA

John Cage Interview            
https://www.youtube.com/watch?v=pcHnL7aS64Y

Boguslav Schaeffer
https://www.youtube.com/watch?v=0E7pyHm4vmU

YAZAR HAKKINDA
Fatih Aydoğdu (1963), İstanbul Mimar Sinan Üniversitesinde okuduktan sonra Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’nden mezun olmuştur. Çalışmalarını Viyana ve İstanbul’da sürdüren Aydoğdu, sanatçı, küratör, ses ve grafik tasarımcısıdır. Çalışmalarında medya estetikleri, göç ve kimlik politikaları, dilbilimi konularına yoğunlaşan sanatçı, yurtiçinde, Avrupa, ABD ve Asya’da birçok sergiye katılmıştır. 2011’den beri amberPlatform – Küratoryel Danışma Kurulu üyesidir.

Sayfayı Paylaş

ÖNCEKİ YAZI

CGI* Çağında Hareket

12 Ekim 2018 Cum

“Akışkan Bedenler”, bilgi Çağı’nın tehlikelerini ve potansiyellerini derinden rahatsız eden bir sergi. Serginin temelini göç, hareketlilik ve hareket oluşturur. Universal Everything’in sekiz video yerleştirmesi hem cazip hem de izleyiciyi esir ediyor; işler rahatsız edici ve sarsıcı olmakla birlikte günümüzün birçok sorununa dair bir şeyler söylüyorlar. Kentleşme, sürü psikolojisi ve yapay zekânın varoluşsal sonuçları bunlardan birkaçı.

SONRAKİ YAZI

Yüksek Frekans Ses Stratejilerinin Başlangıç Tarihine Kısa Bir Bakış

21 Kasım 2018 Çrş

Yalnızca sanatın gelişimiyle değil, aynı zamanda güncel davranış biçimlerini belirleyen hiyerarşiler ve değer yargılarıyla da uğraşan estetik araştırma, kavramsal çözümlemelerle uğraştığı kadar, kültürel moda kavramlarla da uğraşır.