Blog

Sol Lewitt'e Kapsamlı Bir Bakış Üzerine Notlar

30 Haziran 2025 Pzt

İKİNCİ BÖLÜM:
Sol LeWitt'in yapıtlarında baskının rolü

ESRA PLÜMER BARDAK

New York’taki Modern Sanat Müzesi (MoMA), 1978'de Sol LeWitt'e kapsamlı bir kariyer ortası retrospektifi düzenlemiş ve sanatçının kısalığına rağmen oldukça verimli üretim dönemini sergilemişti. Bu sergi, Gemeentemuseum Den Haag'da yapılan ilk retrospektifinin ve Kunsthalle Bern'deki meşhur When Attitudes Becomes Form'un (Tutumlar Biçime Dönüşünce, 1969) da dahil olduğu Avrupa'daki bazı müze sergilerinin takipçisiydi (Sarkis aynı sergiye Rouleau en Attente (Bekleyen Rulo, 1968-69) ile katılmıştı).

LeWitt'in Amerikan sanatını dönüştüren bir figür olarak tanınmasını sağlayan ilk önemli nokta olması sebebiyle, 1978 MoMA sergisi aynı zamanda bir eve dönüş niteliği de taşımaktaydı. Sergi aynı zamanda LeWitt'in eskiz, baskı, fotoğraf, resim ve sanatçı kitapları da dahil olmak üzere geniş bir yelpazede üretim vermesine karşın iki başlıca çalışma alanını öne çıkararak kariyerinde belirleyici bir rol de oynamıştı. Çizimleri ve kimi sanatçı kitapları 1978 retrospektifinde yer alsa da baskı eserler ana sergiye dahil edilmemiş ve ayrı bir mekân olan Brooklyn Müzesi'nde daha küçük bir yan sergi kapsamında sergilenmişti.

MoMA’daki Sol LeWitt Retrospektifi'nden sergi alanı görünümü. 3 Şubat – 4 Nisan 1978.
The Museum of Modern Art Fotoğraf Arşivi, New York.
Fotoğraf: Kate Keller.

İlginçtir ki bu sergilerin başarısı sebebiyle (belki de bütün başarısına rağmen), yakın zamanda David Areford gibilerin çalışmalarında Sol LeWitt'in değerlendirilmesi kapsamının genişletilmesini savunmasına kadar birçok kişinin bu baskı üretiminden haberi olmamıştı. Sanatçının baskı işlerini baştan sona derinlemesine bir okumasını yapan Areford, bugün büyük ölçüde köşeye itilmesine karşın baskı üretiminin sanatçının 1960'lara kadarki ve sonrasındaki çalışmalarında önemli bir yer tuttuğuna işaret etmiştir. ¹ Aslına bakarsak, LeWitt'in yapıtlarında baskı ve guaj gibi diğer medyumların kullanımı, sanatçının sistem temelli kavramsal sanat deneylerine dair önemli şeyler söylediği gibi, erken ve sonraki dönemleri arasında bir köprü görevi de görmektedir.

Syracuse Üniversitesi'nde eğitim alan LeWitt, 1940'ların sonu ve 1950'lerin başında figüratif litografi baskı eserlerini sergilemiş, hatta ödüllere layık görülmüştü. ² LeWitt'in bakmanın üzerinde düşünmeyi vurgulamasının, Duchamp'nın resimden hazır nesneye geçişini "retina karşıtı" sanat olarak tanımlamasına açık bir gönderme olduğunu ifade eden yorumlar, LeWitt'in işlerinin malzeme ve mekanik gibi taraflarına çok da dikkat gösterilmeden sadece sistemlerin anlaşılması aracılığıyla irdelenmesini de desteklemektedir. Özellikle duvar eskizlerinde ve strüktürlerde fikre yapılan vurgu ve bu işlerin mesafeli icrası, LeWitt'in sanat pratiğini niteleyen özelliklere; işleri de bakılması değil, bir bulmaca gibi üzerinde düşünülmesi gereken yapıtlara dönüştü.

"Fikir temelli sanat" lehine resmi reddettiği bilinmesine rağmen LeWitt, 1970'lerde baskılarıyla rengin ve resmin maddeselliğine geri dönerek, sistem temelli metodolojisini çalıştığı medyumun içsel teknik ve mekanik özellikleriyle buluşturmuştu. Baskı, sistematik seri pratiği için bulunmaz bir temel oluşturmuş; bu mecranın levhaları kullanım, indirgeme ve katmanlama gibi temel özellikleri ile sanatçının dağarcığının bir parçası haline gelmiştir. Kâğıtların kenarları, LeWitt'in mekâna özgü çalışmalarının yanı sıra strüktürel permütasyonlarındaki renk ve şekil kombinasyonlarında olduğu gibi, "baskıların nasıl yapıldığına dair inceliklere dair bir farkındalığa bütünüyle bağlı, algısal ve entelektüel olarak ödüllendirici deneyimler yaratan" bir şekilde sunulmaktadır. Areford'ın sözünü ettiği üzere ters çevirme ve döndürme, renk katmanları oluşturma gibi baskıya özgün stratejiler LeWitt'in kâğıt üzerinde işlerinin merkezinde yer alır; renk şeritlerinden, rotasyonlardan ve tekrarlardan oluşan bir sistem genelde bu işlerin başlığında ana hatlarıyla belirtilir.

Örneğin, Borusan Çağdaş Sanat Koleksiyonu’nda bulunan 1999 yılı üretimi Lincoln Centre Print (Lincoln Centre Baskısı), daha önceki Wall Painting #917'deki (Duvar Resmi #917) ³ yay, daire ve düzensiz şeritler dizisi üzerine bir çeşitlemedir. Şeritler ve renkler serisi, 1981'de Artforum dergisinin Ekim sayısının kapağını süsleyen bir kurşun kalem ve mürekkep çizimle başlamıştır. Kapak resmi ve derginin orta sayfaları, sanatçının düzenli şeritlerden ve geometrik formlara dair izometrik etütlerden oluşan ilk gravür baskılarının bir temsilidir. ⁴

Artforum dergisi 1981 Ekim sayısı kapağı.

Sol LeWitt, Lincoln Center Print, 1999.
113 x 93 x 4 cm. Serigrafi baskı.
Borusan Çağdaş Sanat Koleksiyonu.

LeWitt baskı resme geri döndüğü sırada, 1970'te Eva Hesse'ye ithaf ettiği Wall Drawing #46'da görülen "karalamalar"ın olduğu eserler üretmeye başladı. Karalama çizgiler, LeWitt'in imzası haline gelmiş düz çizgilerden net bir şekilde ayrılıyor, dört renkte düz olmayan çizgilerden çeşitlemelere; ve düz çizgiler, kesik çizgiler ve yaylardan oluşan çeşitli kombinasyonlara dönüşüyordu. Rotasyonel baskı ve tekrarlamayı renk katmanlarıyla birlikte kullanan LeWitt, Irregular Arcs, Band and Loops (Düzensiz Kavisler, Şeritler ve Halkalar, 2000) gibi eserlerinde izleyicinin görsel yetilerini genişletmenin yollarını araştırıyordu.

Bu eserlerdeki renk kullanımı, 20. yüzyıl sanatında Ellsworth Kelly, Andy Warhol, Gerhard Richter, Frank Stella ve John Baldessari'nin de aralarında bulunduğu bir grup sanatçının rengi "hazır nesne" olarak algılamaya başladığı bir dönüş noktasına denk gelmektedir. Ticari renk kartelasını bir çıkış noktası olarak alan bu sanatçılar, rengi geometrik şekillerden ve endüstriyel malzemeden faydalanmalarının bir uzantısı olarak kullanmışlardır; dolayısıyla da renk, orijinallik, emsalsizlik ve özgünlüğün bilimsel ya da dışavurumcu kanalı olmaktan ziyade temel bir araç haline gelmiştir.

Ellsworth Kelly, Mediterranée, 1952.
Ahşap üstüne yağlı boya.
© Ellsworth Kelly. Fotoğraf: Tate.

Ellsworth Kelly, Nine Squares, 1976-77.
Kâğıt üzerine serigrafi ve litografi baskı.
© Ellsworth Kelly. Fotoğraf: Tate.

Mediterranée (Akdeniz), Kelly'nin renk kombinasyonlarını belirlemek, "herhangi bir rengin herhangi bir diğer renkle uyumlu olduğunu" göstermek ve "renk ilişkilerine dair bilgi edinmek" için olasılık süreçleriyle deneyler yaptığı tamamıyla soyut rölyeflerinin erken bir örneğidir. ⁵ Rölyef kullanımı, yanıltıcı bir derinlik temsilinden kaçınma arzusunu yansıtıyordu: "Bir rengin diğeriyle üst üste bindiği bir resim yapmak istediğimde, bu betimlenmiş değil gerçek bir üst üste binme olmalı. (…) Artık uzamı betimlemeyi değil, gerçek uzamda var olan bir çalışma yapmayı istiyordum." ⁶

Bir malzeme olarak kâğıdın nitelikleri ve kenarları LeWitt'in yakından tanıyacağı bir alan haline geldiyse de, farklı üretim biçimleri, eskiz, baskı ve sanatçı kitapları gibi kâğıt üzerine işleri, duvar çizimleri ve minimal strüktürleri arasında açıkça görülen bir bağlantı mevcuttur. LeWitt, rengi ve tekrarı baskı resimde olduğu gibi Lucinda Childs ve Philip Glass ile birlikte ürettiği 1979 tarihli dans videosu gibi diğer disiplinlerde da keşfetmeyi sürdürdü. Burada, Edward Muybridge'in fotoğrafçılığından ve Kübizmin bir görüntüyü aynı anda farklı açılardan algılamasından faydalanan LeWitt'in kullandığı izometrik form kavramını duvar çizimleri, baskı resimler ve sanatçı kitaplarından oluşan bir seride görmek mümkündür.

Baskıyı talimat temelli eserlerine benzer bir şekilde bir imalat aracı olarak kullanan LeWitt, 1974'teki bir röportajında "Minimum miktarda iş yapıyor, sonra tamamlaması için baskı makinesine veriyorum," diyordu. ⁷ 1973'te, mümkün her çeşitlemeyi temsil eden açık bir küpten parçaları sistemli bir şekilde eksilttiği Variations of Incomplete Open Cubes (Tamamlanmamış Açık Küp Çeşitlemeleri) projesine başladı. Küp formuna olan ilgisi üç boyutlu eserlerinin ötesine geçti; tamamlanmamış açık küp çeşitlemelerinin her birinin iki boyutlu çizimlerini yaptı. Küp, LeWitt'in tekrar tekrar döneceği bir motif olacak; bu serinin bir sonraki ve son bölümünde ele alacağımız, Isometric Figures in Five and Six Colours (Beş ve Altı Renkte İzometrik Figürler, 2000-2002) başlıklı baskı serisinde karşımıza çıkan daha sonraki izometrik perspektif yönteminde merkezi bir kaygı haline gelecektir.

Sayfayı Paylaş

ÖNCEKİ YAZI

Nabız, Yansıma, Tekrar: Doug Aitken’in İçimdeki Şehir’inde Müzikal Algı

30 Mayıs 2025 Cum